OCD-Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή: συμπτώματα και θεραπεία

OCD- Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ) είναι μία ψυχική διαταραχή κατά την οποία οι άνθρωποι παρουσιάζουν ανεπιθύμητες επαναλαμβανόμενες σκέψεις, ιδέες ή εικόνες (ιδεοληψίες) και νιώθουν την ανάγκη να τελέσουν συγκεκριμένες πράξεις (καταναγκασμούς) προκειμένου να εξοβελίσουν την επίδραση των ιδεοληψιών. OCD- Η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή χαρακτηρίζεται από ετερογενή κλινική εικόνα, μπορεί να προκαλέσει σημαντικές δυσκολίες στην καθημερινότητα του ατόμου, να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργικότητά του και σε ορισμένες περιπτώσεις να οδηγήσει στην αναπηρία.

Ιδεοληψίες στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Ως ιδεοληψίες ορίζονται οι επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες και ενοχλητικές ιδέες, σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις που έρχονται στο μυαλό παρά τη θέλησή των ατόμων και γίνονται αντιληπτές ως παράλογες, αταίριαστες με την προσωπικότητά τους ή ακόμη και αποκρουστικές. Δημιουργούν έντονη δυσφορία και άγχος στα άτομα, τα οποία προσπαθούν να τις καταστείλουν, είτε αποφεύγοντας τα ερεθίσματα που πιθανώς θα τις προκαλέσουν είτε προβαίνοντας σε καταναγκασμούς για να τις εξουδετερώσουν.

Αναλυτικότερα, οι άνθρωποι με ΙΨΔ ενδέχεται να παρουσιάζουν:

• Ιδεοληψίες επιθετικότητας
• Ιδεοληψίες μόλυνσης (π.χ. ανησυχία ή αηδία για σωματικές εκκρίσεις, βρωμιά ή μικρόβια)
• Ιδεοληψίες σεξουαλικού περιεχομένου (π.χ. παρεκκλίνουσες σεξουαλικές σκέψεις, εικόνες ή παρορμήσεις)
• Ιδεοληψίες αποθησαύρισης / παρασσσώρευσης (π.χ. ανάγκη διατήρησης αντικειμένων μιας χρήσης)
• Ιδεοληψίες θρησκευτικού περιεχομένου (π.χ. υπερβολική ενασχόληση με την ιεροσυλία)
• Ιδεοληψίες συμμετρίας και ακριβείας 
• Μαγική σκέψη 
• Παθολογική αμφιβολία
• Χρώματα ή αριθμούς με ειδική σημασία κ.α.

Καταναγκασμοί στην Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή

Καταναγκασμοί ή τελετουργίες είναι οι συμπεριφορές ή νοητικές πράξεις που το άτομο αισθάνεται  την ανάγκη να κάνει παρόλο που αντιλαμβάνεται ότι είναι παράλογες ή και υπερβολικές. Ορισμένες φορές τα άτομα προβάλλουν αντίσταση στην τέλεση των καταναγκασμών, ωστόσο αυτό αποδεικνύεται πολύ δύσκολο. Η μη τέλεση των καταναγκασμών δημιουργεί έντονο άγχος το οποίο μειώνεται μόνο αφού ολοκληρωθεί ο καταναγκασμός. Οι καταναγκασμοί εκτελούνται ως απάντηση στις ιδεοληψίες με στόχο τη μείωση της δυσφορίας που αυτές προκαλούν ή/και την αποτροπή πραγματοποίησης ενός τρομερού συμβάντος (σύμφωνα με το περιεχόμενο των ιδεοληψιών). Οι καταναγκασμοί είναι πιθανό να μη συνδέονται ρεαλιστικά με το περιεχόμενο των ιδεοληψιών (π.χ. τακτοποίηση αντικειμένων με συμμετρικό τρόπο για την αποφυγή βλάβης αγαπημένου προσώπου). Από την άλλη, ενδέχεται να σχετίζονται άμεσα με τις ιδεοληψίες (π.χ. τελετουργικό πλύσιμο χεριών για την αποφυγή νόσησης από μολυσματική ασθένεια).

Ορισμένοι τύποι καταναγκασμών είναι:

• Καταναγκασμοί καθαρισμού / πλυσίματος (π.χ. υπερβολικό ή/και τελετουργικό πλύσιμο χεριών, ντους, πλύσιμο δοντιών ή υπερβολικός καθαρισμός αντικειμένων) 
• Καταναγκασμοί ελέγχου (π.χ. έλεγχοι σε κλειδαριές, φούρνους, μπρίζες)
• Καταναγκασμοί επανάληψης (π.χ. επανάληψη δραστηριοτήτων ρουτίνας όπως κλείδωμα / ξεκλείδωμα)
• Καταναγκασμοί μέτρησης (π.χ. μέτρημα βημάτων)
• Καταναγκασμοί τάξης / τακτοποίησης (π.χ. τακτοποίηση με τελετουργικό τρόπο)
• Νοητικές τελετουργίες (π.χ. μέτρημα, προσευχή, καθησυχαστικές φράσεις)
• Καταναγκασμοί που έχουν σχέση με βλεφαρισμό ή γούρλωμα ματιών. κ.α.

Αναζήτηση Διαβεβαιώσεων

Οι άνθρωποι με ΙΔΨ συχνά ζητούν από τους άλλους να τους διαβεβαιώσουν είτε ότι το περιεχόμενο των ιδεοληψιών δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί είτε ότι εκτέλεσαν σωστά τους καταναγκασμούς. Συχνά μάλιστα εμπλέκουν τους οικείους τους στους καταναγκασμούς, όπως για παράδειγμα ζητώντας τους να πλύνουν τα χέρια τους ή οικιακά αντικείμενα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που το κάνουν και οι ίδιοι. Η αναζήτηση διαβεβαιώσεων αποτελεί μια προσπάθεια εφησυχασμού η οποία μειώνει βραχύχρονα το άγχος ανακουφίζοντας από τη δυσφορία, μακροπρόθεσμα όμως ενισχύει τη δύναμη των συμπτωμάτων λειτουργώντας ως πηγή διατήρησης του κύριου προβλήματος. 

Βαρύτητα

Για τη βαρύτητα της ΙΨΔ εξετάζονται:

• Ο χρόνος που καταλαμβάνουν οι ιδεοληψίες. 
• Ο χρόνος που δαπανάται για την εκτέλεση των καταναγκασμών.
• Οι επιπτώσεις των ιδεοληψιών και των καταναγκασμών σε σημαντικούς τομείς της λειτουργικότητας του ατόμου (π.χ. κοινωνική ή επαγγελματική λειτουργικότητα, αυτοφροντίδα).
• Η αντίσταση που προβάλλει το άτομο στις ιδεοληψίες και στους καταναγκασμούς.
• Ο βαθμός ελέγχου των ιδεοληπτικών σκέψεων και των καταναγκασμών.

Θεραπεία της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής

Λόγω της ετερογενούς κλινικής εικόνας της διαταραχής, το θεραπευτικό σχέδιο κρίνεται σημαντικό να εξατομικεύεται ανά περίπτωση. 

Ο θεραπευτικός σχεδιασμός δομείται σύμφωνα με το ιστορικό του ατόμου από το οποίο αντλούνται πληροφορίες σχετικά με τη βαρύτητα και τη χρονιότητα της διαταραχής, τη λειτουργικότητα σε σημαντικούς τομείς δραστηριοποίησης, την πιθανότητα συννόσησης ή την  πιθανή αυτοκτονικότητα.

Σύμφωνα με το  National Institute for Clinical Excellence (NICE) η θεραπεία πρώτης εκλογής για τους ενήλικες είναι η Συμπεριφορική Θεραπεία με τη χρήση των τεχνικών έκθεσης (Exposure) και παρεμποδισμού απάντησης (Response Prevention), ή η φαρμακοθεραπεία. Σε ορισμένες περιπτώσεις προτείνεται συνδυαστική θεραπεία με φαρμακοθεραπεία και Συμπεριφορική Θεραπεία.

Έκθεση και παρεμποδισμός απάντησης (ERP)

Έκθεση είναι η θεραπευτική τεχνική κατά την οποία το άτομο με ΙΨΔ εξασκείται στην αντιμετώπιση των σκέψεων ή συνθηκών που του προκαλούν άγχος με στόχο την εξοικείωση με αυτά και τη μείωση του άγχους μακροπρόθεσμα. Ο παρεμποδισμός απάντησης αναφέρεται στην επιλογή του ανθρώπου να μην προβεί στην καταναγκαστική συμπεριφορά όταν οι ιδεοληψίες και το άγχος έχουν πυροδοτηθεί. Αρχικά, η έκθεση και ο παρεμποδισμός απάντησης γίνονται υπό την καθοδήγηση ενός εξειδικευμένου θεραπευτή. Στη συνέχεια οι άνθρωποι με ΙΨΔ μαθαίνουν να αυτοδιαχειρίζονται τα συμπτώματα της διαταραχής αξιοποιώντας οι ίδιοι τα εργαλεία που κατέκτησαν κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Με την πάροδο του χρόνου, η θεραπεία «εκπαιδεύει εκ νέου τον εγκέφαλο» ώστε να μην βλέπει πλέον το αντικείμενο της ιδεοληψίας ως απειλή.

Πιθανοί λόγοι για τους οποίους οι άνθρωποι με ΙΨΔ δε λαμβάνουν έγκαιρα την κατάλληλη θεραπεία:

• Η ενημέρωση σχετικά με τα συμπτώματα και την ενδεδειγμένη θεραπεία είναι ανεπαρκής.
• Οι ειδικοί ψυχικής υγείας δεν είναι επαρκώς εκπαιδευμένοι. 
• Υπάρχει μικρή διαθεσιμότητα των κατάλληλων δομών.
• Οι άνθρωποι με ΙΨΔ αδυνατούν να ανταποκριθούν στο κόστος της θεραπείας.
• Τα άτομα με ΙΨΔ αποκρύπτουν τα συμπτώματά τους.

Αθηνά Γκίνη

Κλινική Ψυχολόγος, ΑμΚΕ Συμβάλλειν 

M.Sc. Ψυχοθεραπείας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Αθηνών

Εξειδικευθείσα Συμπεριφορική Θεραπεύτρια